Καστοριά! Κήλητρο, που θα πει θέλγητρο, το πρώτο όνομα αυτής και Καστοριά, από τους κάστορες της λίμνης. Ένας τόπος ευλογημένος από τη φύση.
Μια πόλη όμορφη και μοναχική, ταυτόχρονα δε παραδοσιακή αλλά και μοντέρνα, φαντάζει να ξεπροβάλλει μέσα από τα νερά της λίμνης. Τα φυσικά της κάλλη σε συνδυασμό με την πολιτιστική της κληρονομιά την καθιστούν ονειρικό τόπο αναψυχής. Τα επιβλητικά αρχοντικά κτίσματα του 17ου και 18ου αιώνα, απομεινάρια μιας άλλης εποχής, μιας άλλης πρωτότυπης αλλά και μοναδικής αρχιτεκτονικής και οι 70 και πλέον ναοί, 26 από τους οποίους Βυζαντινοί με πλούσια αγιογραφία, είναι αψευδείς μάρτυρες της οικονομικής ακμής και πολιτιστικής ανάπτυξης της περιοχής την εποχή εκείνη.
Καστοριά, η αρχόντισσα της Δυτικής Μακεδονίας, μια πόλη από την οποία ο επισκέπτης θα αναχωρήσει φορτωμένος εμπειρίες και με έντονη τη νοσταλγία της επανόδου.
ΑΡΧΟΝΤΙΚΑ ΤΗΣ ΚΑΣΤΟΡΙΑΣ
Η οικοδόμηση των Αρχοντικών της Καστοριάς που άρχισε στα μέσα του 17ου και συνεχίστηκε μέχρι το τέλος του 19ου αιώνα συνδέεται με την περίοδο της ακμής των πόλεων και των κωμοπόλεων της Δυτικής Μακεδονίας. Στην πλειονότητά τους ανήκαν σε πλούσιους εμπόρους και βιοτέχνες της γούνας. Στην αρχιτεκτονική τους εμπεριέχονται στοιχεία λαϊκής τέχνης. Τα περισσότερα ήταν διώροφα ή τριώροφα.
Βασικά υλικά κατασκευής τους ήταν η πέτρα (αργότερα χρησιμοποιήθηκαν και τούβλα), η λάσπη, η χουραζάνη (μείγμα από ασβέστη και άμμο) και η ξυλεία. Κάθε σπίτι είχε την πλακόστρωτη ορθογώνια ή τετράγωνη αυλή, η οποία χωρίζονταν από το δρόμο με μαντρότοιχο, τα αρχοντικά, εκτός από την αισθητική τους πλευρά, ικανοποιούσαν και τις καθημερινές κοινωνικές ανάγκες της οικογένειας. Μπαίνοντας στο σπίτι συναντούσες τη σκάλα που οδηγούσε στους ορόφους. Περιφερειακά στο ισόγειο υπήρχαν χρηστικοί χώροι και στο υπόγειο τα βαρέλια του κρασιού, τα αποθηκευμένα τρόφιμα, το ζυμωτήρι και οι καρβουναποθήκες. Ανεβαίνοντας τη σκάλα, στον όροφο, εύρισκες το μεγάλο και ευρύχωρο σαλόνι, η λεγόμενη καλή σάλα, το γνωστό «Δοξάτο». Ήταν ο κύριος χώρος του σπιτιού για τα χαρούμενα ή λυπηρά γεγονότα: τους αρραβώνες, τους γάμους, τις καρναβαλιστικές διασκεδάσεις.
Το δοξάτο ήταν ένα ορθογώνιο σαλόνι σε σχήμα Π. Στις αντικρινές πλευρές του υπήρχαν τα «μιντέρια», δηλαδή κτιστοί καναπέδες, και γύρω-γύρω σε δυο σειρές μεγάλα παράθυρα με χρωματιστά τζάμια. Η οροφή ήταν ξυλόγλυπτη. Ορισμένα από τα δωμάτια του ορόφου μετατρέπονταν, εφόσον οι ανάγκες το απαιτούσαν, σε εργαστήρια γουναρικής με τα απαραίτητα «τεζιάκια», τους πάγκους δηλαδή των γουναράδων. Αρκετά αρχοντικά διατηρούνται μέχρι σήμερα σε ικανοποιητική κατάσταση.
ΜΟΥΣΕΙΑ ΚΑΣΤΟΡΙΑΣ
ΒΥΖΑΝΤΙΝΟ:
Βρίσκεται στο λόφο Ξενία. Στα εκθέματά του συμπεριλαμβάνονται μερικά από τα πλέον σπάνια δείγματα της Βυζαντινής αγιογραφίας στη μορφή κινητών εικόνων.
ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΟ:
Στη συνοικία Ντολτσό, το αρχοντικό Νεράντζη-Αϊβάζη του 17οθ αιώνα, αναπαριστά τη ζωή και το νοικοκυριό των παλιών Καστοριανών.
ΕΝΔΥΜΑΤΟΛΟΓΙΚΟ:
Στο αρχοντικό των Αφών Εμμανουήλ στο Ντολτσό, συναντάμε μια καλά οργανωμένη συλλογή ενδυμασιών της παλιάς Καστοριάς.
ΔΕΛΗΝΑΝΕΙΟ:
Και αυτό στη συνοικία Ντολτσό. Περιλαμβάνει εργόχειρα, υφαντά και είδη νοικοκυριού των τελευταίων αιώνων καθώς και πλούσιο φωτογραφικό υλικό.
ΕΚΚΛΗΣΙΕΣ ΤΗΣ ΚΑΣΤΟΡΙΑΣ
Μοναδικά ιστορικά μνημεία της Καστοριάς αποτελούν οι εβδομήντα και πλέον Βυζαντινές και μεταβυζαντινές εκκλησίες της, που χτίστηκαν κατά τη χρονική περίοδο από τον 9ο έως 19ο αιώνα προσφέροντας στην πόλη ιδιαίτερο χαρακτήρα.
Ο επισκέπτης της πόλης παρατηρεί σχεδόν σε κάθε του βήμα να ξεπροβάλλουν στέγες εκκλησιών σε διασταυρώσεις δρόμων ή σε αυλές σπιτιών. Κτισμένες από καστοριανές οικογένειες, από κατοίκους συνοικιών, από μέλη επαγγελματικών συντεχνιών ή βυζαντινούς τιτουλάριους οι εκκλησίες είναι μικρές στις διαστάσεις τους. Η κατασκευή του ακολουθεί τον τρόπο κατασκευής των σπιτιών. Πολλές από αυτές είναι κτισμένες πάνω σε ερείπια βυζαντινών ναών ή πάνω σε τάφους.
Ο συνηθισμένος αρχιτεκτονικός τύπος είναι της τρίκλιτης βασιλικής με σαφώς διαχωρισμένα τα τμήματα του ναού σε νάρθηκα, κυρίων ναό και Άγιο Βήμα. Η τοιχοδρομία με πλίνθους και πέτρες να συνθέτουν διάφορους σχηματισμούς εξασφαλίζει εκτός από την διακοσμημένη εμφάνιση και τη στατική της εκκλησίας. Με τούβλα σχηματίζονται οδοντωτές ταινίες ως ζώνες των κτιρίων και ως τοξωτά πλαίσια των παραθύρων. Τούβλα σε διπλή σειρά σχηματίζουν το μονόγραμμα του Χριστού. Όλες οι εκκλησίες είναι κατάκοσμες από τοιχογραφίες που καλύπτουν σε πολλές περιπτώσεις και την εξωτερική όψη τους. Σε όλες σχεδόν τις περιπτώσεις παρουσιάζεται μια σταθερή διάταξη σε επάλληλες ζώνες. Στην κατώτερη ζώνη εικονίζονται μορφές αγίων. Στις ανώτερες ζώνες συναντώνται παραστάσεις των σπουδαιότερων γεγονότων της επίγειας ζωής του Χριστού από τον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου μέχρι την ανάληψη του Σωτήρος ή μόνο σκηνές από τα πάθη του Χριστού. στην κόγχη του Ιερού Βήματος από τη μέση και πάνω εικονίζονται η Παναγία η Βρεφοκρατούσα ή η Πλατυτέρα και στο κάτω μέρος παραστάσεις της θείας λειτουργίας με ιερουργούντες τους τρεις ιεράρχες και όποιον άλλο άγιο προτιμούσε ο αγιογράφος. Από τον 15ο αιώνα πολλές εκκλησίες διαθέτουν ξυλόγλυπτα τέμπλα μεγάλης καλλιτεχνικής αξίας.
Οι εκκλησίες της Καστοριάς, η πλούσια ιστορία και η ιδιαίτερη ομορφιά της, προκαλούν το ενδιαφέρον πολλών επισκεπτών καθώς και ένα διαρκές αίτημα για προστασία των μνημείων και διατήρηση της φυσιογνωμίας της πόλης.
Στο Βυζαντινό Μουσείο φυλάσσονται φορητές εικόνες που κοσμούσαν τους ναούς και αποτελούν σπάνια δείγματα βυζαντινής τέχνης.